Verantwoorde bedden op basis van verantwoorde ligduur kunnen enkel en alleen worden gegenereerd op basis van effectieve verblijven in het ziekenhuis. Indien een ziekenhuis minder opnames genereert, kunnen er ook minder ligdagen worden verantwoord. In België wordt tot nog toe de verblijfsduur als een proxy voor de klinische zorgzwaarte gebruikt (geeft de verantwoorde activiteit en verantwoorde bedden).

De verantwoorde activiteit van een ziekenhuis wordt berekend op basis van het aantal opnames in een ziekenhuis, gewogen volgens de nationale gemiddelde verblijfsduur (NGL) per pathologiegroep (All Patient Refined Diagnosis Related Group, APR-DRG). Bij de berekening wordt steeds rekening gehouden met de ernstgraad (SOI) van de patiënt binnen een APR-DRG (Severity of Illness, SOI). Als de gemiddelde verblijfsduur voor een bepaalde patiëntengroep (APR-DRG en SOI) in het ziekenhuis korter is dan het nationale gemiddelde, is dat voordelig voor het ziekenhuis (want het ziekenhuis wordt gefinancierd voor méér verpleegdagen dan het gerealiseerd heeft). Als de gemiddelde verblijfsduur voor een patiëntengroep langer is dan het nationale gemiddelde (NGL), is dat nadelig (het systeem maakt gebruik van ranges met een normale ligduur, en drie types outliers). Het totaal aantal verantwoorde ligdagen van het ziekenhuis wordt gedeeld door een normatieve bezettingsgraad, vermenigvuldigd met 365 om het aantal verantwoorde bedden (VAB) van het ziekenhuis te bekomen. De normatieve bezettingsgraden zijn bijvoorbeeld voor de E- en M-bedindexen 70%, voor de CD bedindexen 80%, voor de G bedindexen 90%, voor de NI bedindexen 75% (vb. Koninklijk Besluit van 10 september 2020 gepubliceerd op 17 september 2020).

De verantwoorde activiteit wordt bepaald op basis van de verplichte registratie van de Minimale Ziekenhuisgegevens (MZG), die werden geregeld in het Koninklijk Besluit (KB) van 27 april 2007 (Belgisch Staatsblad van 10 juli 2007).
De primaire doelstelling van de registratie van de MZG is de ondersteuning van het nationale gezondheidsbeleid, voor wat betreft:

• De vaststelling van de behoeften aan ziekenhuisvoorzieningen
• De omschrijving van de kwalitatieve en kwantitatieve erkenningsnormen van de ziekenhuizen en hun diensten
• De organisatie van de financiering van de ziekenhuizen
• Het bepalen van het beleid inzake de uitoefening van de geneeskunst Het uitstippelen van een epidemiologisch beleid.

De prospectieve financiering van ziekenhuizen op basis van APR-DRG's (All Patient Refined Diagnosis Related Groups) heeft zowel voordelen als nadelen. Hieronder een overzicht:
Voordelen:

• Kostenbeheersing:
  Prospectieve financiering helpt ziekenhuizen bij het plannen en beheren van hun kosten. Doordat de financiering op voorhand wordt vastgesteld op basis van de verwachte zorgbehoefte (APR-DRG), worden ziekenhuizen gestimuleerd om efficiënt om te gaan met middelen en kosten.
• Stimulans voor efficiëntie:
  Ziekenhuizen worden beloond voor het leveren van zorg op een kostenefficiënte manier. Dit kan leiden tot het optimaliseren van processen, het verminderen van verspilling en het beter afstemmen van zorg op de werkelijke behoeften van patiënten.
• Transparantie:
  De financiering is gebaseerd op objectieve gegevens (APR-DRG's), wat zorgt voor meer transparantie in de betaling en de wijze waarop zorg wordt gefinancierd. Dit kan het vertrouwen in het zorgsysteem verhogen.
• Minder administratieve lasten:
  Aangezien het bedrag van de financiering op voorhand is vastgesteld, kunnen ziekenhuizen minder tijd en middelen besteden aan administratieve processen en vergoedingsaanvragen, wat administratieve lasten vermindert.
• Gelijke behandeling van patiënten:
  Het systeem is gebaseerd op een gedetailleerde classificatie van patiënten (APR-DRG's), die probeert om zorg op basis van medische en klinische behoefte te groeperen. Dit kan helpen om een eerlijke vergoeding te waarborgen voor verschillende soorten zorgbehoeften.

Nadelen:

• Risico op onderbehandeling:
  Omdat ziekenhuizen financieel gemotiveerd zijn om binnen de gestelde financiering te blijven, kunnen ze in sommige gevallen geneigd zijn om minder intensieve zorg te bieden, wat kan leiden tot onderbehandeling van patiënten.
• Incentive om patiënten snel te ontslaan:
  Ziekenhuizen kunnen gemotiveerd zijn om patiënten sneller naar huis te sturen dan nodig is, om kosten te besparen, wat kan leiden tot een verhoogd risico op heropnames of onvolledige zorg ('quicker and sicker' of overbelasting van de thuiszorg of mantelzorg).
• Moeilijkheden bij onvoorziene omstandigheden:
  De prospectieve financiering is gebaseerd op een voorspelling van de kosten. Bij onverwachte complicaties of onvoorziene behandelingsbehoeften kan het ziekenhuis financieel in de problemen komen als de kosten de vooraf ingestelde financiering overschrijden.
• Inconsistentie tussen ziekenhuizen:
  Ziekenhuizen met verschillende capaciteiten, ervaring of regionale verschillen kunnen ongelijk worden behandeld, vooral als het systeem niet voldoende rekening houdt met de complexiteit van zorgbehoeften. Dit kan leiden tot ongelijke vergoedingen tussen instellingen.
• Beperkte flexibiliteit:
  APR-DRG's zijn gestandaardiseerd en kunnen minder flexibel zijn in het omgaan met uitzonderlijke gevallen of afwijkende zorgbehoeften. Dit kan zorgen voor een gebrek aan maatwerk in de zorgverlening, waardoor ziekenhuizen minder ruimte hebben om in te spelen op individuele patiëntbehoeften.

Conclusie:
De prospectieve financiering op basis van APR-DRG's biedt voordelen op het gebied van kostenbeheersing en efficiëntie, maar er zijn ook risico's zoals onderbehandeling, beperkte flexibiliteit en het risico van snelle ontslagen, wat de kwaliteit van zorg zou kunnen beïnvloeden. Het succes hangt af van een goede afstemming en aanpassingen aan het systeem om deze nadelen te beperken.

Externaliseren van de negatieve gevolgen verwijst naar het proces waarbij de nadelige effecten van een bepaald gedrag of beleid niet binnen de betrokken organisatie of groep worden gedragen, maar in plaats daarvan worden doorgegeven of afgewenteld naar een externe partij, zoals de maatschappij, andere organisaties of individuen. In de context van de zorgsector, zoals bij ziekenhuizen die prospectief gefinancierd worden op basis van APR-DRG's, betekent dit dat de negatieve gevolgen van bijvoorbeeld kostenbesparingen of versnelde ontslagen mogelijk niet door het ziekenhuis zelf worden gedragen, maar door anderen buiten het ziekenhuis.
Voorbeelden van externaliseren in de zorgsector:

• Sneller ontslag van patiënten:
  Ziekenhuizen kunnen gemotiveerd zijn om patiënten sneller naar huis te sturen om kosten te besparen, waardoor de verantwoordelijkheid voor de zorg die na ontslag nodig is (zoals nazorg of vervolgbehandeling) niet bij het ziekenhuis ligt ('quicker and sicker'). Dit kan leiden tot hogere kosten voor andere zorgverleners, zoals huisartsen, thuiszorg of mantelzorg, of voor de patiënt zelf, die mogelijk zorg nodig heeft die niet goed gecoördineerd is.
• Minder intensieve zorg:
  Door te proberen kosten te besparen, kan een ziekenhuis de intensiteit van de zorg verlagen. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat patiënten sneller uit de intensive care worden gehaald of dat ze minder uitgebreide behandelingen krijgen dan nodig. De gevolgen hiervan kunnen uiteindelijk door de patiënt of door de samenleving als geheel worden gedragen, bijvoorbeeld in de vorm van heropnames of langetermijngezondheidsproblemen die verder kosten met zich meebrengen.
• Verhoogde druk op andere zorginstellingen:
  Wanneer ziekenhuizen proberen kosten te beperken door bijvoorbeeld bepaalde behandelingen of zorgcomponenten te verminderen, kan dit leiden tot een verschuiving van de zorgbehoefte naar andere zorginstellingen, zoals verpleeghuizen, huisartspraktijken of gespecialiseerde zorginstellingen. Dit kan leiden tot extra druk op deze instellingen, die wellicht minder goed in staat zijn om de zorg te leveren die het ziekenhuis oorspronkelijk zou hebben geleverd.
• Externaliseren en de gevolgen voor de samenleving:
  Gezondheidskosten voor de samenleving: Als ziekenhuizen kostenbesparingen realiseren die ten koste gaan van de kwaliteit van zorg of het welzijn van de patiënten, kunnen de gevolgen ervan uiteindelijk op de lange termijn veel hogere kosten met zich meebrengen voor de samenleving, bijvoorbeeld door verhoogde heropnames, verergering van gezondheidsproblemen of grotere maatschappelijke kosten zoals werkverlies door ziekte.
• Verlies van vertrouwen:
  Het externaliseren van negatieve gevolgen kan leiden tot een verlies van vertrouwen in het zorgsysteem, vooral wanneer mensen het gevoel hebben dat ziekenhuizen en zorginstellingen niet volledig verantwoordelijk zijn voor de zorg die zij leveren, maar de nadelen doorgeven aan de patiënt of de maatschappij.

Conclusie:
Het externaliseren van negatieve gevolgen houdt in dat een organisatie (zoals een ziekenhuis) de kosten of nadelen van bepaalde beslissingen of gedragingen niet zelf draagt, maar dat deze lasten worden afgewenteld naar andere partijen buiten de organisatie, zoals de patiënt, andere zorginstellingen of de samenleving als geheel.

De verantwoorde bedden uit type A (acute diensten) met de kenletters CD, E, G, M, NI en HJR zijn van groot belang voor de ziekenhuisfinanciering in België. Ze bepalen mee de hoogte van de financiering via het Budget Financiële Middelen (BFM) van acute ziekenhuizen. Dit betekent dat de strategische planning van ziekenhuisbedden, op basis van verantwoorde ligduur, direct impact heeft op de financiële gezondheid en de zorgcapaciteit van ziekenhuizen.

Een vereenvoudigde bespreking van de valstrik van over- en ondercoderen. Over- en ondercoderen vertekenen het beeld van de activiteiten en zorgprofielen (zorgzwaarte) van de Belgische ziekenhuizen (Type A, kenletters CD, E, G, M, NI en HJR).

De verantwoorde ligduur wordt telkens opnieuw berekend op basis van de werkelijke ligduur. In jaar x was de verantwoorde ligduur bijvoorbeeld vijf dagen voor APR-DRG xyz bij een SOI van y. De gemiddelde werkelijke ligduur in jaar x was echter vier dagen. Dan wordt de nieuwe verantwoorde ligduur in het volgende jaar (x+1) vier dagen voor APR-DRG xyz bij een SOI van y. Om een en ander geleidelijk te laten verlopen, wordt gewerkt met een voortschrijdend gemiddelde over een periode van drie jaar. De vooruitgang van de geneeskunde zorgt op die manier voor een geleidelijke afbouw van ziekenhuisbedden en een snellere turnover van het gebruik van ziekenhuisbedden (intensivering van de ziekenhuiszorg). Het is een zelfsturend systeem dat werkt zolang de klinische situatie correct wordt weergegeven in het medisch dossier en de medische codering. Over- en ondercoderen verstoort echter het systeem (upcoding versus downcoding).

Door te overcoderen, dit wil zeggen een verblijf ten onrechte binnen een bepaalde APR-DRG in een hogere SOI te brengen, zal voor deze zwaardere categorie patiënten de nationaal gemiddelde verblijfsduur voor een volgende periode onterecht worden ingekort (systeem van voortschrijdend gemiddelde). Overcoderen gebeurt bijvoorbeeld door onterecht comorbiditeiten te coderen die geen klinisch belang hadden tijdens een verblijf (spelen met normale range en outliers). Hierdoor krijgt het medisch en verpleegkundig korps in de toekomst onvoldoende tijd en middelen om zwaardere pathologie adequaat te behandelen (bvb. binnen een APR-DRG onterecht van SOI 2 naar 3 brengen of naar een zwaardere APR-DRG brengen met bij gelijkblijvende SOI een langere verantwoorde ligduur).

Door te ondercoderen, dit wil zeggen een verblijf ten onrechte binnen een bepaalde APR-DRG in een lagere SOI te brengen, zal voor deze lichtere categorie patiënten de nationaal gemiddelde verblijfsduur voor een volgende periode onterecht worden verlengd. Ondercoderen gebeurt door onterecht comorbiditeiten niet te coderen die klinisch van belang waren tijdens een verblijf (spelen met normale range en outliers). Hierdoor vertekent het klinisch beeld van de pathologie die in een ziekenhuis wordt behandeld (en nationaal).

Aangezien over- en ondercoderen gebeurt binnen een gesloten nationaal budget, gebeurt er een onterechte verschuiving van middelen tussen ziekenhuizen binnen het Budget Financiële Middelen (BFM) (zero-sum game). Er ontstaan daarenboven inconsistenties tussen de verschillende medische data (MDC, APR-DRG, SOI, ROM, ICD-10-CM, ICD-10-PCS, nomenclatuur, medicatie, kankerregistratie, ...), waardoor een gefundeerd zorgbeleid wordt bemoeilijkt. De cijfers worden waardeloos voor het voeren van een gefundeerd data gedreven zorgbeleid, zowel strategisch, tactisch als operationeel (GIGO, Garbage In, Garbage Out of ook RIRO, Rubbish In, Rubbish Out). Dit heeft een negatieve impact op het strategisch, tactisch en operationeel beleid, zowel nationaal, regionaal als voor de individuele ziekenhuizen ("once data are manipulated to get the desired results, their validity goes out the window").

Kortzichtige financiële optimalisatie leidt tot klinische deterioratie, met negatieve gevolgen voor zowel de zorgverleners op de werkvloer (burn-out, ziekteverzuim) als voor patiënten. Een zorgproces collabeert wanneer de tijd om het project te volbrengen onder de limiet valt die procesmatig vereist is om tot een goed resultaat te komen (project management triangle, triple constraint). Deze grens "onderschrijden" manifesteert zich onder andere in het niet bereiken van de vereiste zorgdoelen. Dit is niet hetzelfde als het niet bereiken van zorgdoelen door ineffectieve en inefficiënte zorgprocessen en een falend kwaliteitsbeleid.

Een correcte medische codering is een gedeelde verantwoordelijkheid van zorgverleners en medisch codeurs. De zorgverlener (arts, ...) is verantwoordelijk voor een correcte medische dossiervoering die de klinische realiteit weerspiegelt volgens de geldende wettelijke en klinische vereisten. De medisch codeur is verantwoordelijk voor de correcte toepassing van de geldende codeer-richtlijnen en -wetgeving.

De verpleegdagprijzen kunnen verschillend zijn per type ziekenhuis (verpleegdagprijzen ziekenhuizen).

• A - acute diensten: klassiek algemeen ziekenhuis met een breed scala aan medische en chirurgische disciplines.
• BRA - brandwonden: gespecialiseerde eenheid voor de behandeling van patiënten met ernstige brandwonden.
• G - geriatrie: ziekenhuis of specifieke afdeling gericht op de zorg voor ouderen.
• P - psychiatrisch ziekenhuis: ziekenhuis dat gespecialiseerd is in psychiatrische zorg en behandeling.
• PAL - palliatieve zorg: zorginstellingen of afdelingen die zich richten op palliatieve zorg voor ongeneeslijk zieke patiënten.
• SP - chronische aandoeningen: ziekenhuizen of afdelingen die zich richten op bepaalde medische specialismen, zoals revalidatiecentra.

• AlgZh - Algemene ziekenhuizen zonder universitaire bedden
• AlgZhUn - Algemene ziekenhuizen met universitair karakter
• UnivZh - Algemene universitaire ziekenhuizen
• PsychZh - Psychiatrische ziekenhuizen

Het kenletter (bedindex) is belangrijk voor:

• Financiering: de overheid baseert subsidies mede op het aantal erkende en verantwoorde bedden.
• Capaciteitsbeheer: ziekenhuizen plannen hun personeel en middelen op basis van de kenletters (bedindex).
• Regionale gezondheidsplanning: de overheid gebruikt de kenletters (bedindex) om te zorgen voor een evenwichtige spreiding van ziekenhuiscapaciteit over het land.

Overzicht van de gebruikte kenletters voor de verschillende diensten. Met "kenletter van de dienst" wordt bedoeld de letter van het bed waarin de patiënt fysisch ligt.

• A - dienst voor neuropsychiatrie voor observatie en behandeling (dag en nacht)
• A1 - dienst voor neuropsychiatrie voor observatie en behandeling voor daghospitalisatie
• A2 - dienst voor neuropsychiatrie voor observatie en behandeling voor nachthospitalisatie
• B - dienst voor tuberculosebehandeling in algemene ziekenhuizen
• BR - dienst voor behandeling van zware brandwonden (BRA)
• C - dienst voor diagnose en heelkundige behandeling
• CD - dienst voor gemengde hospitalisatie C+D
• Cd - dienst voor chirurgische daghospitalisatie
• D - dienst voor diagnose en geneeskundige behandeling
• E - dienst voor pediatrie
• G - dienst voor geriatrie
• H - dienst voor gewone hospitalisatie
• H* - dienst voor gemengde hospitalisatie C+D
• HJR - dagziekenhuis (Hôpital de Jour)
• I - dienst voor intensieve zorgverlening
• IB - dienst voor intensieve behandeling van psychiatrische patiënten (SGA-volwassenen en kinderen)
• K - dienst neuropsychiatrie voor kinderen (dag en nacht)
• K1 - dienst voor neuropsychiatrie voor kinderen voor daghospitalisatie
• K2 - dienst voor neuropsychiatrie voor kinderen voor nachthospitalisatie
• L - dienst voor besmettelijke ziekten
• M - materniteit
• MIC - dienst voor hoogzwangerschapsrisico's
• NI - dienst voor intensieve neonatologie (NIC)
• N* - dienst voor niet-intensieve neonatale zorgen
• PSP - Sp dienst voor psychogeriatrische aandoeningen
• S1 - dienst voor cardiopulmonaire aandoeningen
• S2 - dienst voor locomotorische aandoeningen
• S3 - dienst voor neurologische aandoeningen
• S4 - dienst voor palliatieve zorg (PAL)
• S5 - dienst voor chronische polypathologieën
• S6 - dienst voor psychogeriatrische aandoeningen
• Sp - gespecialiseerde dienst (S1 t.e.m. S6 of pilootprojecten)
• T - dienst voor neuropsychiatrie voor behandeling (dag en nacht)
• T1 - dienst voor neuropsychiatrie voor behandeling voor daghospitalisatie
• T2 - dienst voor neuropsychiatrie voor behandeling voor nachthospitalisatie
• TF - ziekenhuisbedden ter ondersteuning van psychiatrische gezinsverpleging
• TG - dienst voor neuropsychiatrie voor behandeling van geriatrische patiënten
• TR - dienst voor neuropsychiatrie behandeling in progressieve omschakeling

Voor 1987 gebeurde de revalidatie in de R-, S- en V- diensten (respectievelijk diensten voor Revalidatie, Sanatoria, en langer Verblijf). De ziekenhuisdiensten met kenletter Sp werden opgericht in 1993 (KB van 12-10-1993, BS van 19-10-1993) als "gespecialiseerde dienst voor de behandeling en de revalidatie bestemd voor patiënten die getroffen zijn door cardiopulmonaire, neurologische, locomotorische en chronische aandoeningen". De index E, N of V van de S1-, S2-, S3-, S5- en S6-diensten verwijst nog naar de oorsprong van het bed (E-dienst, N-dienst voor intensieve neonatale zorgen, V-dienst voor langer Verblijf).

De gegevens over de verantwoorde bedden zijn afkomstig van de FOD VVVL, tabellen erkende en verantwoorde bedden, ziekenhuis type A (acute diensten) en de bedindexen CD, E, G, M, NIC en HJR (dagziekenhuis). Enkel ziekenhuizen waarvan het erkenningsnummer gedurende de hele periode bestaat, worden verwerkt (jaar 1 tot en met jaar n).

Ziekenhuizen (BFM, FOD Volksgezondheid)
Registratiesystemen zorginstellingen (FOD Volksgezondheid)
Publicaties MZG (FOD Volksgezondheid)
Cijfers en rapporten (FOD Volksgezondheid)
Naar een gezond België
Budget Financiële Middelen (BFM)
Hervorming van de financiering dagziekenhuis vanaf 1 januari 2023 (FOD Volksgezondheid, 2 Dec. 2022)

Geoportaal van de Belgische federale instellingen
Geoportaal Brussel stad
Geoportaal Brussels gewest
Vlaams geoportaal
Géoportail de la Wallonie

Common Base Registry for HealthCare Actor (CoBRHA, eHealth)
CoBRHA Viewer (Vlaanderen)

The Comprehensive R Archive Network (CRAN mirror)
RStudio Desktop (Posit Software)
Choropleth maps with R - the Belgian edition

The information contained in this website is for general information purposes only. All views expressed on this site are my own and do not represent the opinions of any entity whatsoever with which I have been, am now, or will be affiliated. The information is provided by me in good faith and while I endeavor to keep the information up to date and correct, I make no representations or warranties of any kind, express or implied, about the completeness, accuracy, reliability, suitability or availability with respect to the website or the information, products, services, or related graphics contained on the website for any purpose. Any reliance you place on such information is therefore strictly at your own risk.
Any information on this website is provided in good faith but no warranty can be made for its accuracy. As this is a work in progress, it is still incomplete and even inaccurate. Although care has been taken in preparing the information contained in my webpages, I do not and cannot guarantee the accuracy thereof. Anyone using the information does so at their own risk and shall be deemed to indemnify me from any and all injury or damage arising from such use.

In no event shall I be liable for any loss or damage including without limitation, indirect or consequential loss or damage, or any loss or damage whatsoever arising from loss of data or profits arising out of, or in connection with, the use of this website.

Through this website you are able to link to other websites which are not under the my control. I have no control over the nature, content and availability of those sites. The inclusion of any links does not necessarily imply a recommendation or endorse the views expressed within them.

Every effort is made to keep the website up and running smoothly. However, I take no responsibility for, and will not be liable for, the website being temporarily unavailable due to technical issues beyond my control.

These webpages of course represent only personal interests, opinions and ideas and were created without a commercial goal. You may download, display, print and copy, any material at this website, in unaltered form only, for your personal use or for non-commercial use within your organization.
Should these webpages or portions of these webpages be used on any Internet or World Wide Web page or informational presentation, that a link back to this website (and where appropriate back to the source document) be established. Send a short notice by email when you copy these webpages, or part of it for your own use.
To the best of my knowledge, all graphics, text and other presentations not created by me on my webpages are in the public domain and freely available from various sources on the Internet or elsewhere and/or kindly provided by the owner.
If you notice something incorrect or have any questions, feel free to send me an email.

Top of page

As it takes a lot of time to keep the links updated, some may be outdated, keep me informed if you find outdated links (email address below).

The author of this web page is Peter Van Osta.

Email: pvosta{at}gmail{dot}com